Psychoterapia zaburzeń związanych z rozwojem psychoseksualnym

W rozwuju ogólnym każdego człowieka mogą wystąpić pewne zaburzenia fizyczne, psychiczne, również psychoseksualne. Zaburzenia związane z rozwojem psychoseksualnym wynikają przede wszystkim z konfliktów emocjonalnych, a te z koleją wywołują przeróżne dysfunkcje :

- brak lub utrata potrzeb seksualnych,

- awersja seksualna i brak przyjemności seksualnej (anhedonia),

- zaburzenia pożądania seksualnego (libido),

- brak reakcji genitalnej (u mężczyzn: zaburzenia erekcji, u kobiet: suchość pochwy),

- tzw. oziębłość seksualna,

- zaburzenia seksualne związane z bólem (np. dyspareunia, pochwica),

- nadmierny popęd seksualny (u kobiet: nimfomania, u mężczyzn: satyriasis)

- zaburzenia podniecenia seksualnego w tym, impotencja, awersja seksualna. Obok dysfunkcji seksualnych praca terapeutyczna obejmuje:

- zaburzenia preferencji seksualnej (parafilie: fetyszyzm, tranwestycyzm, ekshibicjonizm, oglądactwo, pedofilię, sadomasochizm i in.)

- zaburzenia związane z rozwojem psychoseksualnym i orientacją seksualną. Te z kolei przybierają następującą formę:

* zaburzenia dojrzewania, rozwoju seksualnego ( osoba cierpi z powodu niepewności co do własnej tożsamości płciowej lub orientacji seksualnej, co prowadzi do wystąpienia leku lub depresji. Najczęściej zdarza się to w okresie młodzieńczym u osób, które nie są pewne czy ich orientacja jest homoseksualna, heteroseksualna czy biseksualna lub u osób, które po okresie ustalonej orientacji seksualnej, często w długotrwałych związkach , stwierdzają, że ich seksualna orientacja zmienia się.

* orientacja seksualna niezgodna z ego (ego-dystoniczna). W przypadku kiedy identyfikacja płciowa i preferencje seksualne nie budzą wątpliwości, ale istnieje psychiczne cierpienie z powodu takiego stanu rzeczy i występuje chęć zmiany.

* zaburzenia związków seksualnych. Nieprawidłowość identyfikacji płciowej lub preferencji seksualnych odpowiada za trudności w nawiązaniu i utrzymaniu związku z partnerem seksualnym.

Wśród przyczyn psychicznych, które mogą wystąpić w przypadku zaburzeń seksualnych można zaliczyć:

- cechy osobowościowe (introwersja, depresyjność, agresywność, impulsywność, labilność emocjonalna, ukryte cechy homoseksualne, histeryczne, wyparcie uczuć, negatywne postawy wobec seksualności i własnej płci, nadmierna samokontrola uczuć, brak akceptacji siebie i innych, kompleksy, zaburzenia identyfikacji z płcią).

- wykorzystanie seksualne w dzieciństwie i inne urazy seksualne.

- środowisko rodzinne (nadmierny rygoryzm wychowawczy, antyseksualna atmosfera, nieudane małżeństwo rodziców, żałoba po stracie rodzica, wrogość między członkami rodziny, problemy z porozumiewaniem się i zaburzona identyfikacja z rolami seksualnymi rodziców, niechęć rodziców do dziecka lub jego płci).

- przewaga systemu oceniającego nad emocjonalnym.

- lęki związane z seksualnością, własną rolą seksualną.

- uwarunkowania zachowań seksualnych (np. niektóre praktyki masturbacyjne, rozbudowane i odbiegające od rzeczywistości fantazje erotyczne, urazowe doświadczenia z pierwszych kontaktów seksualnych i związków uczuciowych).

Psychoterapia takich zaburzeń polega przede wszystkim na ukazywaniu choremu fiksacji rozwojowych a także stymulacji rozwoju psychoseksualnego aby został on ukończony. Do psychoterapii należy również chirurgiczna zmiana płci, którzy czują się emocjonalnie inni wobec swojej płci, np. mężczyzna może czuć się kobietą.

W czasie psychoterapii osoby cierpiące na parafilie (zaburzenia seksualne charakteryzujące się niezwykłymi, dewiacyjnymi lub dziwacznymi impulsami, fantazjami lub zachowaniami seksualnymi) są konfrontowani ze swoją aktywnością seksualną, która często ma charakter kompulsyjny. Pacjenci powtarzają dewiacyjne zachowania i nie są w stanie kontrolować swoich impulsów. Napięcie, lęk lub depresja zwiększają prawdopodobieństw takich działań. Pacjenci wielokrotnie próbują zaprzestać zachowań dysfunkcyjnych, ale zwykle nie potrafią powstrzymać się przez dłuższy czas i wracają do wcześniejszych praktyk, co wywołuje silne poczucie winy. Parafilia jest - według teorii analitycznej - rezultatem fiksacji w określonej fazie rozwoju psychoseksualnego lub formą obrony przed lękiem kastracyjnym.

Stosowane leczenie zwykle przynosi tylko umiarkowaną poprawę. W leczeniu zaburzenia preferencji seksualnej wykorzystuje się zwykle łącznie psychoterapię dynamiczną wglądową oraz farmakoterapię.W leczeniu zaburzeń psychoseksualnych coraz częściej stosuje się terapię partnerską (małżeńską), rodzinną, metody oparte na tradycjach orientalnych kultur sztuki miłosnej (np. taoizm, jogę seksualną). Specjalista może wykorzystywać różne metody leczenia, które się uzupełniają.

Pojęcie płci.

Z rozwojem psychoseksualnym wiąże się również pojęcie płci. Na ludzką płeć składa się kilka czynników. Można w niej wyróżnić dwie podstawowe kategorie, czyli płeć biologiczną i płeć psychiczną.
Płeć biologiczna, na którą składają się:
- płeć genotypowa - ustala się już w momencie, gdy dochodzi do zapłodnienia, chromosomy XX oznaczają płeć żeńską, zaś XY męską
- płeć gonadalna - obecność jąder u mężczyzny, jajników u kobiety
- płeć gonadoforyczna - odnosi się do budowy układu rozrodczego, u mężczyzn: nasieniowody, pęcherzyki nasienne i obustronne przewody wyprowadzające; u kobiet: macica, jajowody i część pochwy
- płeć hormonalna - związana z wytwarzaniem hormonów płciowych: u mężczyzn głównie androgenów, a u kobiet estrogenów
- płeć mózgowa - różnica z budowie mózgu kobiety i mężczyzny, szczególnie przysadki mózgowej i podwzgórza
- płeć metaboliczna - określona przez rodzaj enzymów w danych systemach metabolicznych
- płeć fenotypowa - odnosząca się do drugorzędowych i trzeciorzędowych cech płciowych
Płeć psychiczna, w której istotne są:
- zachowania przypisane dla poszczególnych ról płciowych
- orientacja seksualna
- zdolności psychiczne typowe dla kobiety i mężczyzny

Warto również wspomnieć, iż nie zawsze płeć biologiczna i psychiczna idą w parze. Można wyróżnić 4 typy płci psychologicznej człowieka:
a) osoby określone seksualnie: kobiece kobiety i męscy mężczyźni; są to osoby, które w odniesieniu do powszechnie przyjętych norm, zachowują się zgodnie ze swoją płcią biologiczną
b) osoby androgyniczne: czyli osoby, które posiadają zarówno cechy typowe dla mężczyzn, jak i cechy typowe dla kobiet, mimo swojej płci biologicznej
c) osoby nieokreślone seksualnie: nie posiadają wyraźnie określonych cech męskich lub cech żeńskich
d) osoby określone "krzyżowo": czyli męskie kobiety i kobiecy mężczyźni; osoby, które posiadają cechy psychiczne typowe dla przeciwnej płci.

Seksualność w ujęciu Freuda.

Seksualność to bardzo kontrowersyjny a zarazem intrygujący temat. Z biegiem czasu coraz bardziej przełamywano bariery wstydu, więc seksualność stawała się obiektem zainteresowań wielu ludzi, w szczególności psychologów, lekarzy, psychiatrów. Człowiekiem, który wręcz obsesyjnie sprowadzał wszystko do tej tematyki i jako pierwszy pisał o niej bez skrępowania był Zygmunt Freud. Twierdził on, że na osobowość ludzką składają się trzy sfery : nieświadome ID, świadome EGO i moralne SUPEREGO. Siłą, która stanowi podłoże dla wszystkich ludzkich popędów jest LIBIDO. Libido odpowiada za sterowanie ludzkimi sferami osobowości, w ten sposób aby wszystkie jego pierwotne potrzeby (np. seksualne) zostały spełnione. Freud uważał, że ludzkim zachowaniem sterują tylko i wyłącznie popędy seksualne. Uważał, że człowiek z natury jest smutny i pesymistyczny, a w jego osobowości nigdy nie ma równowagi. Pokazał, jak libido rozwija się w poszczególnych latach naszego życia. Przedstawimy to w tabeli poniżej.

Fazy rozwoju libido
Faza Oralna	ok. 1 roku życia	W której energia libidalna lokalizuje się w okolicach ust. Wg Freuda np. palenie papierosów, picie alkoholu, gryzienie długopisów to wynik zatrzymania się rozwoju w fazie oralnej.
Faza Analna	W 2 roku życia	W tym wieku przyjemność czerpana jest w trakcie wydalania i wstrzymywania wydalania. Wg Freuda karanie dziecka za zanieczyszczanie się w 2 roku życia może wywoływać obawy w przyszłości przed przyjemnościami. Nie stawianie ograniczeń zanieczyszczającemu się dziecku natomiast w przyszłości może doprowadzić do chęci zaspokojenia potrzeb seksualnych. Zasługa tej fazy jest kontrolowanie samych siebie ( samokontrola, samodyscyplina).
Faza Falliczna	Od 3 do 5 roku życia	Dziecko czerpie przyjemność z drażnienia narządów płciowych. Nazywa się ją też fazą Edypalną, bo w tym wieku występuje kompleks Edypa ( u chłopców) i kompleks Elektry ( u dziewcząt). Konsekwencją tego kompleksu jest tabu kazirodztwa. Dziecko ma świadomość, że taka miłość do matki ( lub ojca) jest karalna. Około 5 roku życia kompleks Edypa zostaje rozwiązany i dziecko identyfikuje się z osobą tej samej płci.
Faza Latencji	Od 6 roku życia do czasu wystąpienia okresu dojrzewania	W fazie latencji stłumione są intencje seksualne. Dziecko wkracza w nową fazę życia ( zaczyna chodzić do szkoły). W tym wieku kształtują się pewne stałe strategie.
Faza Genitalna	Od okresu dojrzewania do osiągnięcia dorosłości.	W tej fazie przyjemność czerpana jest ze stosunków seksualnych z płcią przeciwną.

Według Freuda libido wędruje po ciele, zatrzymuje się w różnych miejscach, tam gdzie w danym momencie znajduje się tzw. strefa erogenna, której drażnienie sprawia człowiekowi przyjemność, jak wynika z powyższej tabeli. Zasługą Freuda była także Teoria Marzeń Sennych, w zamyśle której sny człowieka odzwierciedlają jego ukryte przed świadomością pragnienia. Szczególną uwagę poświęcił snom kobiet, gdyż uważał, że wszystkie sny w których pojawiają się przedmioty do których można coś wsunąć, bądź im podobne świadczą o ukrytych pragnieniach pań Jego teorie wysnute na podstawie licznych obserwacji i badań prowadzonych za pomocą hipnozy wywołała wiele sprzeciwów, jednak do dziś ma swoje zastosowanie w psychologii. Serdecznie polecamy książkę „Wstęp do psychoanalizy” Freuda, na podstawie której stworzyłyśmy niniejszą notatkę.